Wat is levercirrose?

Levercirrose is een aandoening waarbij gezond leverweefsel wordt vervangen door littekenweefsel. Dit kan verschillende oorzaken hebben.

Het proces van verlittekening verloopt meestal geleidelijk. Het littekenweefsel tast de normale structuur en de aangroei van de levercellen aan. De levercellen beschadigen en sterven af naarmate zich meer littekenweefsel ontwikkelt. De lever gaat daardoor steeds minder goed werken.

Oorzaken

Levercirrose kan ontstaan door een chronische infectie, een vergiftiging of een chronische ziekte. Enkele chronische ziekten die uiteindelijk kunnen leiden tot levercirrose:

• chronische leverbeschadiging door langdurig alcoholgebruik.
• chronische hepatitis (ontsteking van de lever) door vetstapeling in de lever (steatose) door o.a. overgewicht.
• virusinfectie met het hepatitis B- of C-virus.
• auto-immuun hepatitis; een auto-immuunziekte van de lever.
• primaire biliaire cirrose (PBC); dit is een chronische ontsteking van de kleine galwegen in de lever.
• primaire scleroserende cholangitis (PSC); dit is een chronische ontsteking van de grotere galwegen binnen en buiten de lever.
• hemochromatose (ijzerstapeling in de lever).
• bepaalde medicatie.

Klachten

In het begin zijn er nog niet zoveel levercellen beschadigd. Er wordt dan nog niets gemerkt van de leverschade.
Zijn er veel levercellen afgestorven, dan ontstaan geleidelijk steeds meer klachten zoals:

• moeheid
• verminderde eetlust
• gewichtsverlies
• oedeem/ascites
• minder spierkracht en minder spieren in armen en benen
• misselijkheid
• buikpijn
• geelzucht (gele huid en geel oogwit)
• jeuk
• slechte adem
• rode handpalmen
• donkere plekken in het gezicht
• stoppen van menstruatie bij vrouwen
• borstvorming en impotentie bij mannen

Voedingsadviezen

Door het volgen van voedingsadviezen kunt u een bijdrage leveren aan een betereverwerking van de voedingsstoffen. Het kan een verbetering van de conditie opleveren.

Eiwit

Eiwit is de belangrijkste bouwstof die nodig is voor het behoud en de opbouw van spieren, een goede genezing van wonden en herstel bij ziekte.
Door levercirrose is de aanmaak van eiwitten verminderd, terwijl de afbraak juist verhoogd is. Door de maaltijden te spreiden over de dag kan het lichaam de opgenomen eiwitten uit de voeding in de lever beter benutten. De hoeveelheid eiwit die iemand met levercirrose moet gebruiken, wordt berekend aan de hand van lengte en gewicht.
Mensen met levercirrose hebben een hogere eiwitbehoefte.

Verder is dagelijks voldoende beweging belangrijk om kracht en conditie te behouden. Beweging zorgt ervoor dat de eiwitten in de spieren worden opgebouwd.
Zie folder ‘Eiwitrijk voedingsadvies ’ voor praktische adviezen.

Energie

Mensen met levercirrose raken snel ondervoed. Dat komt enerzijds omdat er vaak sprake is van weinig eetlust, misselijkheid of een vol gevoel. Anderzijds
wordt dit veroorzaakt doordat de lever de voedingsstoffen niet goed kan
omzetten en hierdoor veel voedingsstoffen verloren gaan.

Tips om uw voeding rijker aan energie te maken:

• Verdeel het eten over de dag en gebruik vijf tot zeven keer per dag een maaltijd en/of een tussendoortje. Begin altijd met een ontbijt en neem een extra maaltijd voor het slapen. – zie ook de informatie over de “bedtimesnack”.
• Neem tussendoortjes zoals: volle melkproducten (bijv. volle vla, kwark en chocolademelk), een roomijsje, ongezouten noten, blokjes kaas, rolletjes vleeswaren, een slaatje, koek, gebak of chocolade met noten.
• Beperk het gebruik van bouillon, water, thee en koffie. Deze dranken vullen wel de maag, maar leveren geen voedingsstoffen. Vervang ze daarom liever door dranken als volle melk, karnemelk, chocolademelk, milkshake of yoghurtdrank.

Uit onderzoek is gebleken dat mensen met levercirrose al een voedingstekort kunnen krijgen als ze 8 tot 10 uur niets eten. Bij mensen met een gezonde lever gebeurt dit pas na 36 uur.

Koolhydraten

Ongeveer de helft van alle energie die het lichaam met de voeding binnenkrijgt, wordt geleverd door de koolhydraten uit onze voeding. Koolhydraten is een verzamelnaam voor producten bestaande uit zetmeel en/of suiker. Voorbeelden hiervan zijn zetmeel uit brood, aardappelen, rijst en pasta , vruchtensuiker uit fruit, melksuiker uit melkproducten en suiker uit de suikerpot. Wanneer de gegeten koolhydraten niet direct voor het energieproces nodig zijn, worden ze opgeslagen in de spieren en de lever. Hierdoor heeft het lichaam een reservehoeveelheid energie dat gebruikt kan worden op momenten dat er extra energie nodig is of als er langere tijd niet wordt gegeten zoals ´s nachts.

Bij levercirrose is de koolhydraatopslag verminderd. Als er extra energie nodig is en de reserves op zijn, gaat het lichaam spieren afbreken voor energie — dit verslechtert de conditie. Om dit te voorkomen, is het belangrijk om regelmatig kleine maaltijden te eten, vooral een snack vlak voor het slapen (de ‘bedtime snack’) en direct na het opstaan te ontbijten.

Bed-time snack

Hier ziet u enkele voorbeelden van koolhydraat-en eiwitrijke ‘bed-time’ snacks;

• een glas vruchtensap met 3 handjes ongezouten noten;
• een beker chocolademelk met een plak ontbijtkoek, krentenbrood of rozijnenbol;
• een beker volle yoghurtdrank met een plak ontbijtkoek, krentenbrood of rozijnenbol;
• een schaaltje volle (vruchten)yoghurt met 2 eetlepels muesli, cruesli of cornflakes;
• een beker volle melk met een snee brood;
• snee (krenten)brood met (royaal) beleg;
• schaaltje volle vla;
• 4 tot 5 toastjes met eiersalade of brie.

Alcohol

Een van de taken van de lever is het onschadelijk maken van giftige stoffen. Alcohol is zo’n giftige stof. Het lichaam kan alcohol niet opslaan en moet het dus afbreken. Bij deze afbraak ontstaan er schadelijke stoffen die de levercellen beschadigen. Overmatig alcoholgebruik kan leiden tot levercirrose. Maar ook als u door een andere oorzaak levercirrose hebt ontwikkeld kan alcohol de leverfunctie verder verslechteren. Bij alle leveraandoeningen is het advies geen alcohol te gebruiken.

Vitamines en mineralen

Bij levercirrose is er een grotere kans op tekorten aan vitamines en mineralen. Botontkalking komt vaak voor door een tekort aan vitamine D. Bij overmatig alcoholgebruik ontstaat een tekort aan B-vitamines. Uw diëtist of arts kan u adviseren over het gebruik van een vitaminen- en mineralenpreparaat.

Preventie van hepatitis E

Mensen met een chronische leveraandoening (zoals levercirrose) lopen een groter risico op besmetting met het hepatitis E virus.
Het hepatitis E virus kan voorkomen in het vlees van varkens, wild zwijn en edelhert. Het is belangrijk om dit vlees goed te verhitten, zodat het virus niet kan overleven. Kies geen worsten of vleeswaren, waarin rauw of onvoldoende verhit varkensvlees is verwerkt. Voorbeelden hiervan zijn leverworst, paté, bloedworst, boerenmetworst, salami, chorizo en fuet.

Voedingsadviezen bij complicaties van levercirrose

Zoutbeperking bij vochtophoping in de buikholte (ascites)

Als de levercirrose lang bestaat en verergert, stroomt het bloed steeds moeilijker door de lever. Hierdoor ontstaat er een hoge druk in de ader die het bloed naar de lever voert. Deze toenemende druk in de poortader wordt portale hypertensie genoemd. Door de hoge bloeddruk in de poortader komt er vocht vanuit de bloedvaten in de buikholte. Zo ontstaat ascites. De arts schrijft hierbij vochtafdrijvende medicatie voor (plastabletten/diuretica). Deze medicijnen doen hun werk beter als de hoeveelheid zout in de voeding wordt beperkt.

Zout houdt vocht vast in het lichaam, terwijl het juist de bedoeling is om het vocht kwijt te raken. Gemiddeld gebruikt een persoon ongeveer 9 gram zout per dag. Bij ascites wordt geadviseerd om maximaal 5 gram zout per dag te gebruiken. Het meeste zout in de voeding wordt toegevoegd bij de bereiding van de maaltijden thuis (20 procent) en in de voedingsmiddelenindustrie (80 procent). Daardoor krijgt u dus onbewust al veel zout binnen. Als u het advies krijgt minder zout te gebruiken, wordt bedoeld dat uw voeding minder natrium moet bevatten. Natrium is een onderdeel van keukenzout (NaCl). Zie folder ‘Zoutbeperking’ voor praktische adviezen

Vochtbeperking

Soms adviseert de arts de vochtinname tijdelijk te beperken tot 1 á 1½ liter per dag. Dit wordt geadviseerd wanneer de plastabletten samen met het zoutbeperkte dieet niet leiden tot een afname van de hoeveelheid vocht in de buikholte. Ook komt het voor dat de hoeveelheid natrium (zout) in het bloed te laag is. Om dit te laten stijgen, is het nodig om de hoeveelheid drinkvocht in de voeding tijdelijk sterk te beperken.

Hoe minder u mag drinken, hoe groter het risico op een tekort aan energie en eiwit uit de voeding en hoe hoger het risico op ondervoeding. Beperk daarom het gebruik van water, thee, koffie en limonade en geef voorrang aan melkproducten en als afwisseling (eiwitverrijkte) vruchtensappen.

Slokdarm spataderen (varices) door portale hypertensie

Door de verhoogde druk in de poortader kunnen spataderen in de slokdarm ontstaan. Het weefsel van de slokdarm is hierdoor kwetsbaarder, waardoor gemakkelijker bloedingen kunnen ontstaan. Daarom is het belangrijk om het eten goed te kauwen, en voedingsmiddelen met harde stukjes, botjes en graten te vermijden.

Ophoping van afvalstoffen in het bloed (encefalopathie)

Als de werking van de lever verder achteruit gaat, kan de lever afvalstoffen niet meer goed onschadelijk maken. Ammoniak is een afvalstof, die via de bloedbaan naar de hersenen gaat, waardoor traagheid of verwardheid kan ontstaan. Ook bij spierafbraak komt ammoniak in het bloed. Houdt de spiermassa daarom op peil door te kiezen voor eiwitrijke voeding verdeeld over de dag. Zorg ook voor voldoende lichaamsbeweging. Uw arts kan lactulose voorschrijven. Dit medicijn zorgt dat de ontlasting dun blijft en het lichaam snel kan verlaten. De hoeveelheid ammoniak in het bloed blijft hierdoor laag. Soms werkt de medicatie niet voldoende en kan de diëtist aanvullende voedingsadviezen geven.

Websites

• Maag Lever Darm Stichting: die zet zich in voor de bestrijding van ziekten van het hele spijsverteringskanaal. Kijk voor meer informatie op www.mdlfonds.nl
  
• Via het Voedingscentrum (www.voedingscentrum.nl) kunt u de Eetmeter invullen en daarmee berekenen hoeveel gram zout en eiwit u binnenkrijgt per dag. Ook is de “Eetmeter-app” te downloaden voor tablet en smartphone.
• Nederlandse Leverpatiëntenvereniging (NLV): zij informeren, ondersteunen en behartigen de belangen van leverpatiënten. Kijk voor meer informatie op www.leverpatientenvereniging.nl.
• Kijkt u eens op de site van de Nierstichting. Daar is veel informatie te vinden over het omgaan met een zoutbeperking (www.nierstichting.nl).
• Op de website www.zoutbeperkt.nl
  vindt u veel tips en recepten met minder zout.