Algemeen

Goed eten na de diagnose kanker is belangrijk. Het helpt om zo gezond en fit mogelijk te blijven, zodat u de gevolgen van de ziekte en de behandeling beter kunt verdragen. Uw voeding moet goede voedingsstoffen bevatten. Behandelingen zoals chemotherapie, immunotherapie, radiotherapie (bestraling) en soms een operatie kunnen klachten veroorzaken waardoor eten moeilijker wordt. In deze folder leest u welke voedingsstoffen belangrijk voor u zijn, wat te doen bij bepaalde klachten en welke producten u beter niet kunt eten tijdens uw behandeling.

Let op uw gewicht

Veel mensen verliezen onbedoeld gewicht tijdens kanker. Dit komt door een verminderde eetlust, klachten die het eten moeilijk maken en veranderingen in uw stofwisseling. Door de behandeling kan uw lichaam voedingsstoffen minder goed opnemen. Dit betekent dat u meer eiwitten en andere voedingsstoffen nodig heeft. Als u niet genoeg eet, kunt u afvallen, wat de behandeling moeilijker maakt en het risico op infecties verhoogt.

Wat kunt u doen om gewichtsverlies te beperken?

• Zorg ervoor dat alles wat u eet of drinkt veel voedingsstoffen bevat, vooral eiwitten.
• Blijf ook in beweging, zelfs als u afvalt. Beweging helpt om uw conditie op peil te houden.

Eet voldoende energie- en eiwitrijke voeding

Eiwitten zijn belangrijke bouwstoffen voor ons lichaam. De hoeveelheid eiwit die u dagelijks nodig heeft, is afhankelijk van uw leeftijd, spiermassa en hoeveel u beweegt. Dit wordt ook wel de eiwitbehoefte genoemd. De hoeveelheid eiwitten die u nodig heeft, is vaak hoger dan normaal door kanker en de behandeling(en).

Hoeveel eiwitten heeft u nodig?

Eiwitten worden het beste door de spieren opgenomen als ze in grotere hoeveelheden tegelijkertijd worden gegeten.

• Eet 25-30 gram eiwit per hoofdmaaltijd
• Eet 20-30 gram eiwit na training/beweging of voor het slapen gaan

Het kan moeilijk zijn om zoveel eiwitten in één maaltijd te krijgen. Kijk in de bijlage voor een lijst van eiwitrijke producten.

Drink voldoende

Voldoende drinken is belangrijk om afvalstoffen uit uw lichaam te krijgen, uitdroging te voorkomen en helpt uw lichaamstemperatuur op peil te houden. Vraag uw arts hoeveel vocht u precies nodig heeft tijdens uw behandeling.

Voor de meeste vormen van chemotherapie is 1,5-2 liter drinken per dag genoeg. Er zijn ook bepaalde vormen van chemotherapie waarbij u minstens 2 liter vocht per dag moet drinken. Vraag daarom altijd aan uw arts of verpleegkundige hoeveel u moet drinken tijdens uw behandeling.

Producten die u beter niet kunt gebruiken tijdens uw behandeling

Grapefruit

Grapefruit kan ervoor zorgen dat chemotherapie langer in uw lichaam blijft en meer bijwerkingen geeft.
Tip: Eet en drink vanaf 24 uur voor de chemotherapie geen grapefruit, grapefruitsap, pomelo of pompelmoes. Omdat de chemotherapie nog een tijd doorwerkt in uw lichaam, is het beter om vlak nadat u de chemo hebt gekregen geen grapefruit (-sap) te eten of te drinken.

Alcohol

Alcohol kan de werking van chemotherapie verminderen. In wijn zitten stofjes, zogeheten flavonoïden, die invloed hebben op waar in het lichaam een medicijn terechtkomt.

Tip: Drink geen alcohol. Overleg met uw arts als u toch alcohol wilt drinken.

Supplementen en antioxidanten

Antioxidanten zijn stoffen die onze cellen beschermen. Ze kunnen helaas ook kankercellen beschermen tegen chemotherapie en bestraling. Hierdoor kan de werking van de behandeling worden verstoord. Het gaat hier om grote hoeveelheden (dosis) antioxidanten, zoals in voedingssupplementen en niet om de antioxidanten uit voeding.

Tip: Wanneer u goed en gevarieerd eet, is het niet nodig om extra antioxidanten in de vorm van supplementen te slikken. Als u bang bent dat u een tekort heeft aan vitaminen en/of mineralen, kunt u met uw arts bespreken of supplementen iets voor u kunnen zijn.

Rauwe melk

Rauwe melk kan bacteriën bevatten die gevaarlijk zijn bij een lage weerstand.

Tip: Drink tijdens de behandeling voor kanker geen rauwe melk. Eet geen rauwmelkse kazen zoals gorgonzola of camambert.

Echinaforce

Echinaforce kan de werking van medicijnen beïnvloeden. Het is beter deze niet te gebruiken.

Let op voedselveiligheid

Behandelingen tegen kanker kunnen uw weerstand verminderen. Het is belangrijk om voedselvergiftiging te voorkomen.

Enkele tips:

• Wees voorzichtig met het gebruik en de bereiding van rauwe producten (rauw vlees, rauwe vis, rauw ei of zachtgekookte eieren). Eet deze producten bij voorkeur niet en zorg ervoor dat u deze producten gescheiden houdt van ander voedsel;
• Verhit warm eten goed door tot het gaar is;
• Spoel groente en fruit extra goed af onder de kraan;
• Gooi bederfelijke producten weg als deze langer dan twee uur buiten de koelkast hebben gestaan;
• Bewaar restjes maximaal twee dagen in de koelkast.

Veel voorkomende klachten

Smaakverandering of smaakverlies

Smaakverandering komt vaak voor bij kanker. Smaak kan veranderen door de ziekte zelf of door de behandeling. Zo kan eten door chemotherapie bitter of naar metaal smaken. Ook door bestraling in het mond-keelgebied kan de smaak veranderen. Maar ook eten tegen gaan staan doordat de reuk veranderd.

Er zijn dus verschillende oorzaken van smaakverandering. Vraag uw diëtist naar aanvullende tips en adviezen in uw situatie.

Misselijkheid en braken

Misselijkheid is heel vervelend en kan verschillende oorzaken hebben. Het kan een bijwerking zijn van de ziekte of van de behandeling. Ook kunnen bepaalde medicijnen misselijkheid veroorzaken. Als misselijkheid een bijwerking is van de chemotherapie, dan nemen de klachten vaak enkele dagen na de kuur af. Forceer niets en probeer tussen de kuren door wat van de gemiste voeding in te halen. Eet per dag verschillende kleine maaltijden. Iedereen is anders en ook elke dag kan anders zijn. Probeer te ontdekken welke voedingsmiddelen en dranken u kunt verdragen en op welk moment van de dag de misselijkheid het minst aanwezig is. Gember en dranken met koolzuur kunnen het gevoel van misselijkheid verlichten.

Vermoeidheid

Vermoeidheid bij kanker is anders dan de vermoeidheid die gezonde personen ervaren na fysieke of mentale inspanning. Het is heviger en intenser. Het kan iemand plotseling overvallen, is niet gerelateerd aan inspanning en wordt slechts gedeeltelijk beïnvloed door rust en/of slapen.

Het kost veel tijd om voldoende energie terug te krijgen. Goede voeding, regelmatige beweging en mentale ondersteuning kunnen helpen de klachten te verminderen. Lichaamsbeweging is een belangrijk onderdeel van herstel en tegen gaan van vermoeidheid. Door beweging en vooral speciale training van de spieren, bouwt u de conditie weer op en versterkt u uw spieren.

Vermoeidheid bij en na kanker is een van de meest gehoorde klachten.
De energie ontbreekt. Daarbij gaat het niet alleen om lichamelijke maar ook om geestelijke (mentale) energie. Om uw lichamelijke kracht te behouden of terug te krijgen is het, naast bewegen, belangrijk dat u goed eet. Dit betekent dat u alle noodzakelijke voedingsstoffen binnenkrijgt die het lichaam nodig heeft.

Diarree

Bij diarree heeft u meerdere keren op een dag waterdunne ontlasting. Het betekent dat het maagdarmkanaal niet goed functioneert. U kunt diarree krijgen door de ziekte zelf, de behandelingen of door medicijngebruik. Zo kan antibiotica diarree veroorzaken. Als u diarree heeft, verliest u veel vocht en loopt u de kans uit te drogen. Het is belangrijk veel te drinken. Drink minimaal veertien tot zestien kopjes vocht per dag. Dat is anderhalf tot twee liter. Welke dranken u wel en beter niet kan nemen, de rol van zuiveldrankjes en zoetstoffen en het belang van zout kunt u vinden te vinden op de website voedingenkankerinfo.nl (onder het kopje ‘voedingstips bij diarree’).

Verstopping

Een trage en moeilijke stoelgang kan veroorzaakt worden door de behandeling van kanker, bepaalde medicatie, het eten van weinig vezels, weinig drinken of onvoldoende beweging. Verstopping kan erg vervelend zijn en buikpijn geven. Bij verstopping zorgen vezels samen met voldoende vocht voor een soepele ontlasting die de darm in beweging houdt. Er zijn ook medicijnen die ervoor zorgen dat de stoelgang makkelijker gaat.

Als de verstopping wordt veroorzaakt door een tumor die de maag of darm (deels) blokkeert, vraag dan uw arts of diëtist om een persoonlijk advies.

Overige klachten

Er zijn nog meer klachten die u kunt ervaren tijdens en na de behandeling van kanker, zoals:
• Mondproblemen
• Verminderde eetlust
• Zuurbranden
• Klachten bij een stoma
• Passageklachten van slokdarm, maag of darmen
• Winderigheid
• Infecties
• Neuropathie (tintelingen/gevoelloosheid)
• Angst en andere emoties, ongewenste gewichtstoename, conditieverlies

Bijvoeding

Als het niet lukt om voldoende te eten en drinken, kan bijvoeding nodig zijn. Voorbeelden zijn drinkvoeding en sondevoeding.

Drinkvoeding

Drinkvoeding is een medische vloeibare voeding. Het zit meestal in een flesje. Het bevat veel eiwitten en calorieën, vaak ook vetten, koolhydraten, vitamines, mineralen en soms ook vezels. Drinkvoeding kan een aanvulling zijn op de voeding of één of meerdere maaltijden per dag vervangen. Ook kan de volledige voeding vervangen worden met drinkvoeding.

Sondevoeding

Sondevoeding is vloeibare voeding dat via een slangetje direct in de maag of in de darm wordt toegediend. Sondevoeding wordt voorgeschreven wanneer het niet lukt om goed te eten, ook niet met drinkvoeding. Sondevoeding kan zowel in het ziekenhuis als thuis gebruikt worden.

De diëtist kijkt samen met u of het nodig is om bijvoeding te gebruiken.

Hypes

Het slikken van voedingsupplementen tijdens de behandeling van kanker brengt risico's met zich mee. Supplementen met vitaminen en mineralen kunnen de behandeling minder goed laten werken.

Kurkuma

In onderzoek met kankercellen en proefdieren lijkt kurkuma de groei van kankercellen te remmen. Maar het is onduidelijk of dit bij mensen ook zo werkt. Supplementen met kurkuma kunnen medicijnen zoals Tamoxifen (een bepaald soort hormoontherapie) minder goed laten werken.
Tip: Gebruik kurkuma in je gerechten vooral omdat het lekker is en een mooie kleur geeft, maar niet als middel tegen kanker. Gebruik geen supplementen met kurkuma.

Soja

Er wordt weleens gezegd dat soja borstkanker kan veroorzaken en dat je geen sojaproducten mag eten of drinken als je borstkanker of prostaatkanker hebt. Dit zou liggen aan de isoflavonen in soja. Soja bevat inderdaad isoflavonen. Dit zijn stoffen die erg lijken op het hormoon oestrogeen. Dit hormoon speelt een rol bij kanker. Maar er is geen bewijs uit onderzoek dat het slecht is om soja te eten bij kanker.

Tip: Je kunt dagelijks 2-3 porties van sojaproducten als sojadrink en sojadesserts, tofu, tempé, sojameel en sojabonen nemen. Slik geen sojasupplementen.

Suiker

Er wordt gezegd dat suiker een tumor extra laat groeien. Maar er is geen wetenschappelijk bewijs hiervoor. Wel kan te veel suiker gemakkelijk leiden tot overgewicht. Overgewicht speelt een rol bij kanker. Zo vergroot overgewicht de kans dat je opnieuw kanker krijgt.

Tip: Suiker hoeft u niet te vermijden, maar het is wel van belang dat u op uw gewicht let.

Vasten

Er is nog weinig bewijs uit onderzoek dat vasten bij kanker werkt en veilig is. Er zijn nog veel vragen over de manier en duur van vasten. Zolang deze vragen onbeantwoord zijn, raden wij vasten bij kanker af.

Tip: Wilt u toch vasten, overleg dit dan eerst met uw arts.

Websites

- WKOF (Wereld Kanker Onderzoek Fonds) www.wkof.nl
- Voeding en kankerinfo www.voedingenkankerinfo.nl

Vragen

Bij vragen kunt u contact opnemen met de diëtisten van het Slingeland Ziekenhuis tijdens het telefonisch spreekuur van 8.00 tot 8.30 uur en van 13.15 tot 13.45 uur. Telefoonnummer (0314) 32 99 60.

Bijlage 1 Eiwit

De diëtist heeft berekend hoeveel eiwitten u per dag nodig heeft.

Uw eiwitbehoefte per dag: ………….…………............... gram

Het advies is om drie hoofdmaaltijden per dag te gebruiken en daarnaast drie keer per dag een (eiwitrijk) tussendoortje te nemen. Vindt u het lastig om een hele maaltijd te eten? Verdeel dan vaker kleine energie- en eiwitrijke maaltijden over de dag.

Met de getallen in de onderstaande tabel kunt u nagaan wat en hoeveel u kunt eten om uw eiwitbehoefte te halen. U kunt deze extra producten bij de maaltijd gebruiken, maar ook als tussendoortje.

Eiwitgehalte van producten (gemiddeld)

Melk en melkproducten (150 ml)	Eiwit in gram per portie
1 glas (karne)melk, chocolademelk of sojamelk	5
1 glas drinkontbijt/drinkyoghurt	4
1 schaaltje pap	6
1 schaaltje vla of yoghurt	5
1 schaaltje kwark	11-15
1 schaaltje vruchtenkwark	8-15
1 schaaltje skyr	13-15
Vlees, vis en vleesvervanging	Eiwit in gram per portie
portie vlees, vis of kip (100 gram)	20
portie kant- en klare vleesvervanger	10-20
1 ei	7
3 opscheplepels peulvruchten	12
tahoe, tempeh (100 gram)	12
Brood en broodbeleg	Eiwit in gram per portie
1 snee brood	3
1 beschuit, ontbijtkoek, knäckebröd of cracker	1
1 plak kaas	5
1 smeerkaas	2
1 portie vleeswaren	3
1 portie vleeswaren vegetarisch	0-1
1 pindakaas	4
1 groentespread	0-2
1 hummus	1
1 zoet beleg	0-1
Aardappelen, pasta, rijst en groente	Eiwit in gram per portie
2 gekookte aardappelen / puree	2
2 opscheplepels pasta of rijst	3
2 opscheplepels groente	2
Overig	Eiwit in gram per portie
1 portie fruit	0
frisdrank, vruchtensap, limonade	0
1 eetlepel noten/pinda’s	5

Eiwitrijke producten uit de supermarkt

In de supermarkt zijn tegenwoordig veel eiwitrijke producten te koop. Onder andere van de merken Melkunie, HiPRO en Optimel. Kijk zelf op de verpakking hoeveel eiwit er in zit, of kijk voor voorbeelden in onderstaande tabel. Hier ziet u hoeveel gram eiwit er in verschillende eiwitrijke producten zit en in welke supermarkt deze producten te koop zijn. U kunt ook zelf berekenen hoeveel eiwit uw maaltijd bevat.

Product	Hoeveelheid	Eiwit per portie	Supermarkt
Brood / crackers / alternatieven
Tasty basics brood lijnzaad	1 snee = 50 gram	11	AH / Jumbo
TastyBasics Brood extra vezels en eiwitten	1 snee = 50 gram	11	AH / Jumbo
Soma roggebrood, koolhydraat verlaagd, eiwit verrijkt.	per snee	9	Jumbo / AH / Plus
Tasty basics crackers meerzaden	1 stuk = 25 gram	9	AH / Jumbo
Lidl eiwitbrood	1 snee = 35 gram	8	Lidl
Tasty basics Muesli	40 gram	8	AH / Jumbo
AH Dunne proteïne crackers	1 stuk = 17,5 gram	6	AH
Sunt bananen brood	1 snee = 50 gram	5	AH
Havermout
Broodbeleg
Pindakaas, notenpasta, tahin (sesampasta)	Voor 1 snee = 20 gram	5	Alle supermarkten
Brood	1 snee= 35 gram	3	Alle supermarkten
Worstsoorten (bijv. grillworst)	Voor 1 snee = 15 gram	3	Alle supermarkten
Kalkoenfilet	Voor 1 snee = 15 gram	4	Alle supermarkten
Rosbief	2 plakken	4	Alle supermarkten
Rookvlees (rund)	2 plakken	4	Alle supermarkten
Ei	1 stuk	8	Alle supermarkten
Hüttenkäse	Voor 1 snee = 20 gram	3	Alle supermarkten
Humus	Voor 1 snee = 15 gram	2	Alle supermarkten
Kaas	Voor 1 snee = 20 gram	5	Alle supermarkten
Zalm	Per plakje	3	Alle supermarkten
Tonijn (uit blik)	Voor 1 snee = 20 gram	5	Alle supermarkten
Haring	1 stuk	13	Alle supermarkten
Melkproducten
Danone Hipro	1 flesje= 300 ml	25	AH / Jumbo / PLUS / Coop
Aldi proteïne kwark	1 kuipje = 180 gram	22	Aldi
Melkunie Protein kwark	1 kuipje = 200 gram	20	AH / COOP / Jumbo
Melkunie Protein shake	1 flesje = 225 ml	20	AH / COOP / Jumbo
Ehrmann High Protein Pudding	1 schaaltje = 200 ml	20	Jumbo
Lindahls Kvarg	150 gram	17	AH / COOP / Jumbo
Hipro kwark	1 kuipje = 160 gram	15	AH / Jumbo / PLUS / Coop
Skyr	1 schaaltje = 150 ml	14-16	Alle supermarkten
Magere kwark	1 schaaltje = 150 ml	13	Alle supermarkten
Volle kwark	1 schaaltje = 150 ml	11	Alle supermarkten
Melkunie High protein breaker	200 gram	11	AH / COOP / Jumbo
AH smoothie proteïne	1 flesje 250 ml	9	AH
Melkunie milkshake	1 beker = 200 ml	7	COOP/Jumbo
Melk	1 glas =200 ml	6	Alle supermarkten
Karnemelk	1 glas= 200 ml	6	Alle supermarkten
Chocolademelk	1 glas =200 ml	6	Alle supermarkten
Yoghurtdrank	1 glas =200 ml	6	Alle supermarkten
Starbucks ijskoffie	1 beker = 220 ml	6	AH / COOP / Jumbo
Soja drink (naturel)	1 glas = 200 ml	6	Alle supermarkten
Soja kwark (naturel)	1 schaaltje = 150 ml	9	Alle supermarkten
Yoghurt	1 schaaltje = 150 ml	6	Alle supermarkten
Vla	1 schaaltje = 150 ml	4	Alle supermarkten
Tussendoortjes
Powerbar 30% protein plus	55 gram	17	AH
Easy to eat toetjes (vriesvak)	1 stuk	11	COOP / Jumbo / PLUS
Bouwsteentjes (vriesvak)	1 stuk	10	COOP / Jumbo / PLUS
Eat natural protein packed reep	45 gram	10	AH / Jumbo
Nature Valley protein	40 gram	10	AH / COOP / Jumbo
Trek proteïn reep	50 gram	10	AH
Holie granola proteïn crunch	50 gram	10	AH
Eat natural super granola protein	50 gram	9	AH / COOP / Jumbo
Milbona proteïnbar	40 gram	9	Lidl
AH havermout proteïn	40 gram	8	AH
Leev reep proteïn	40 gram	8	Jumbo
Calvé pindakaasreep	35 gram	7	Jumbo / AH / Plus
Clif Bar	50 gram	6 tot 7	AH
Kellog's proteïn mueslibar	28 gram	6	Jumbo
Bouwsteentje	1 stuk = 30 gram	6	Jumbo
Noten (gemiddeld)	1 handje, 25 gram	5	Alle supermarkten
RAW Organic Food Henna protein poeder	10 gram	5	AH / Jumbo
Babybel kaasje	1 stuk =20 gram	5	Alle supermarkten
Kips mini kipdijspiesjes	20 gram	4	AH / COOP / Jumbo
Bij de warme maaltijd
Rundvlees gemiddeld	100 gram	33	Alle supermarkten
Kip	100 gram	27	Alle supermarkten
Meat free days vegan balletjes	per verstrekkingseenheid	21	Aldi
Varkensvlees gemiddeld	100 gram	20	Alle supermarkten
Vis	100 gram	18	Alle supermarkten
Honig pasta linzen	75 gram onbereid	15	Jumbo / AH / Plus
Honig pasta gele erwt	75 gram onbereid	14	Jumbo / AH / Plus
Quorn	100 gram	14	Alle supermarkten
Honig pasta kikkererwt	75 gram onbereid	13	Jumbo / AH / Plus
Geska zwitserse strooikaas	20 gram	13	AH / COOP / Jumbo
Tofu/tempeh	100 gram	12	Alle supermarkten
Kant-en-klare vleesvervanger	100 gram	4,5-25	Alle supermarkten
Ei	1 Stuk	8	Alle supermarkten
Linzen	1 opscheplepel = 60 gram	6	Alle supermarkten
AH Proteïne pannenkoek	1 stuk = 60 gram	6	AH
Bonen, bruine/ witte	1 opscheplepel = 60 gram	5	Alle supermarkten
Kikkererwten	1 opscheplepel = 60 gram	5	Alle supermarkten

Carezzo eiwitrijke voeding

Het merk Carezzo beschikt over een groot (online) assortiment met kant- en klare eiwitrijke maaltijden, tussendoortjes, soepen, toetjes, dranken en broodwaren. Deze producten kunnen makkelijk zijn als het u niet altijd lukt om zelf uw eten te bereiden. Kijkt u voor meer informatie over het assortiment op de website: Ons Assortiment - Carezzo - Carezzo