Wat is zout?

Keukenzout is het bekendste zout in de voeding. De scheikundige naam is natriumchloride (NaCl). Zout bestaat dus uit natrium en uit chloride. Wanneer we spreken over de effecten van zout, gaat het bijna altijd over de effecten van het natrium. Natrium is nodig om de vochtbalans in het lichaam goed te regelen en speelt ook een belangrijke rol bij het regelen van de bloeddruk.

Natrium zit van nature in bijna alle voedingsmiddelen. ‘Zoutloze’ voeding bestaat dus niet. Een tekort aan zout komt niet snel voor. U hoeft zich hierover dus geen zorgen te maken. Dit komt alleen voor bij extreme omstandigheden (langdurig zwaar werk, tropische temperaturen of ziekte in combinatie met braken en/of diarree).

Naar schatting voegt de gemiddelde Nederlander zo’n 20% van de hoeveelheid zout zelf toe aan het eten. Ongeveer 80% komt uit het keukenzout dat fabrikanten toevoegen aan producten als brood en kant-en-klaarmaaltijden. Fabrikanten doen dit om bijvoorbeeld de smaak, houdbaarheid of de structuur te verbeteren. Hierdoor krijgt de gemiddelde Nederlander onbewust meer zout binnen.

Waarom een zoutbeperking?

Ons lichaam heeft voeding nodig om goed te functioneren. Maar soms kan voeding lichamelijke klachten veroorzaken en is het nodig om de voeding aan te passen. Normaal houden het hart en de nieren de hoeveelheid vocht en zout in ons lichaam in balans. Bij hartfalen, nierziekten, leverziekten en tijdens de zwangerschap kan dit evenwicht verstoord raken. Er blijft meer vocht in het lichaam achter met allerlei vervelende gevolgen, zoals benauwdheid, hoge bloeddruk, dikke enkels en voeten. Door het zout in de voeding te verminderen, komt er ook minder zout in het bloed terecht.

Een belangrijk onderdeel van zout is natrium. Natrium regelt onder andere de vochtbalans in het lichaam. Als er minder natrium in het bloed zit, is er ook minder vocht nodig. Hierdoor lukt het beter om het teveel aan vocht kwijt te raken. Hierdoor verminderen vaak de benauwdheidsklachten, daalt de bloeddruk en zijn enkels en voeten minder dik.

De arts kan een zoutbeperkt dieet voorschrijven bij onder andere:

• Een verminderde nierfunctie. Als de nieren minder goed werken, is het voor de nieren lastiger om natrium voldoende uit te plassen. Hierdoor blijft er natrium in het lichaam achter. Het lichaam houdt dan vocht vast. Om de nieren te ontlasten is het belangrijk de zout in de voeding te verminderen.
• Hartfalen. Bij hartfalen pompt het hart te weinig bloed rond. Hierdoor kunnen stoornissen ontstaan in allerlei organen, weefsels en spieren. Een ander gevolg is dat er te weinig zuurstofrijk bloed in het lichaam circuleert. Dit geeft klachten zoals:
  - vermoeidheid;
  - kortademigheid;
  - opgezette benen, enkels en/of buik;
  - verminderde eetlust;
  - verstopping/obstipatie.
  
  
• Om minder vocht vast te houden is het belangrijk minder te drinken en minder zout te gebruiken. Op deze manier wordt het hart minder belast.
  
• Hoge bloeddruk. Minder zout in de voeding kan ervoor zorgen dat er minder vocht aanwezig is in het lichaam. Dit kan de bloeddruk verlagen.

Hoeveelheid zout per dag

U heeft het advies gekregen een zoutbeperkt dieet te volgen. Volwassen mannen en vrouwen eten gemiddeld 9-11 gram zout per dag. Bij een zoutbeperkt dieet is het de bedoeling dat uw voeding niet meer dan 5-6 gram zout per dag bevat.

Veel mensen hebben in het begin moeite met het eten van minder zout. Na 2-3 weken lusten de meesten het eten met het zoutgehalte van eerst al niet meer. Dit komt doordat de smaakpapillen zich elke 7-10 dagen vernieuwen. Onze smaakpapillen passen zich dus aan een nieuwe smaak aan, waardoor het snel ‘normaal’ proeft en u het zout niet meer mist.

Wat zoutbeperking betekent voor uw dagelijks leven

• De warme maaltijd bereiden zonder toegevoegd zout, zonder kant- en klare kruidenmixen met zout en zonder smaakmakers die zout bevatten;
• Minder gebruik maken van kant- en klaar producten die zout bevatten of waaraan zout is toegevoegd (soep uit blik, opwarmmaaltijden, sauzen uit blik of fles, etc.);
• U kunt gewoon brood blijven gebruiken (dit hoeft geen zoutarme variant te zijn), bij voorkeur wel besmeren met ongezouten botersmeersel;
• U gebruikt beleg met minder zout of gewoon broodbeleg (met uitzondering van sterk gezouten producten);
• U kunt gewone melk of melkproducten blijven gebruiken (maximaal 500 ml per dag);
• U gebruikt snacks of tussendoortjes die minder zout bevatten.

In bijlage 1 vindt u een overzicht van producten die wij adviseren wel en niet te gebruiken.

De verpakking

Er zijn voedingsmiddelen die zonder of met minder zout zijn bereid. Dit staat op de verpakkingen als volgt aangegeven:

• Geen zout toegevoegd. Dit betekent dat er alleen van nature aanwezig zout in het voedingsmiddel zit. Deze producten kunt u gebruiken.
• Ongezouten. Dit betekent dat er alleen van nature aanwezig zout in het voedingsmiddel zit. Deze producten kunt u gebruiken.
• Natriumarm. Het voedingsmiddel is speciaal gemaakt voor een zoutbeperkt dieet. Deze voedingsmiddelen zijn vaak te herkennen aan een blauw label op de verpakking (te vinden bij kruiden en specerijen of bij de dieetartikelen in de supermarkt).
• Met minder zout of met gematigd zout. Dit betekent dat het voedingsmiddel minimaal 33% minder zout bevat dan een vergelijkbaar product. Deze producten kunt u beter niet gebruiken, omdat de hoeveelheid zout nog steeds (te) hoog kan zijn.
  

Tip: Verschillende supermarkten hebben de mogelijkheid om online via de website het assortiment te filteren op een ‘’zoutarm dieet’’. Op deze manier krijgt u een overzicht van alle zoutarme producten die te koop zijn in de betreffende winkel. Deze mogelijkheid is onder andere beschikbaar op de website van de Jumbo.

Kruiden en specerijen

Verse kruiden (bijvoorbeeld peterselie, bieslook, selderij en tijm) geven veel smaak aan gerechten. Deze kruiden zijn vers te koop en te gebruiken maar zijn er ook in gedroogde vorm. Ook kiemgroenten (zoals alfalfa) zijn kleine plantjes met veel smaak. Voor het kiezen van de juiste combinatie aan kruiden bij bepaalde gerechten, adviseren wij u de kruidenwijzer te raadplegen.

Andere zouten

• Dieetzout. Ter vervanging van normaal zout is er dieetzout op de markt. In dieetzout is het natrium vervangen door kalium. Als u een kaliumbeperking heeft of kalium sparende plasmedicatie (diuretica) gebruikt, dan kunt u deze producten niet gebruiken.
• Zeezout, selderijzout, knoflookzout, uienzout en dergelijke. Deze zouten bevatten net zoveel zout als keukenzout. Deze producten kunt u niet gebruiken.
• Mineralenzout en halvazout. Deze producten bevatten de helft minder zout (natrium) dan keukenzout. Deze zijn niet zoutarm en kunt u daarom beter niet gebruiken.

Drop en zouthoutthee

Drop, zoethout en zoethoutthee bevatten zoethoutwortelextract (glycyrrizine). Deze stof verhoogt de bloeddruk en wordt daarom afgeraden in een zoutbeperkt dieet. Het komt voor in alle dropsoorten (zoete en zoute drop) en in keelpastilles zoals de oranje Antaflu, Pottertjes en Wybertjes. Zoethoutwortelextract zit ook in bepaalde kruidentheesoorten en sommige hoestdranken. Gebruik deze producten niet.

Uit eten

Steeds meer restaurants houden rekening met de dieetwensen van gasten. Neem eventueel van te voren contact op met het restaurant om te overleggen welke mogelijkheden er zijn. Hieronder staan de adviezen voor buitenshuis eten:

• In de ‘buitenlandse keuken’ zoals bij een Chinees of Italiaans restaurant is het zoutgebruik vaak vrij fors. Ze voegen vaak veel zout of smaakmakers met zout toe.
• Kies als voorgerecht voor een cocktail of een salade waar geen zout aan toegevoegd is. Neem dit in plaats van soep. Soep bevat namelijk veel zout.
• Sommige vlees- en visgerechten worden pas na uw bestelling bereid. Vraag of de keuken geen zout wil toevoegen.
• Rauwkost bevat minder zout dan gekookte groenten.
• Patat wordt zonder zout gebakken. Vraag of de keuken geen zout over de patat wil strooien.
• Nagerechten bevatten over het algemeen weinig zout, hier heeft u ruim de keuze.

Tip: buitenshuis eten bevat vaak meer zout dan een thuisbereide maaltijd zonder zout. Spaar eventueel overdag al wat zout door bijvoorbeeld ander broodbeleg te kiezen met weinig zout erin (bijvoorbeeld zoet beleg).

Websites

• Op de website van de Nierstichting is veel informatie te vinden over het omgaan met een zoutbeperking (www.nierstichting.nl).
• Op de website www.zoutbeperkt.nl vindt u veel tips en recepten met minder zout.
• Op de website www.nwdc.nl, de website van de Nederlandse Werkgroep Diëtisten Cardiologie, vindt u bij het gedeelte ‘voor de patiënt’ veel tips en recepten.
• Via het Voedingscentrum (www.voedingscentrum.nl) kunt u de Eetmeter invullen en daarmee berekenen hoeveel gram zout u binnenkrijgt per dag. Ook is de “Eetmeter-app” te downloaden voor tablet en smartphone.

Vragen

Bij vragen kunt u contact opnemen met de diëtisten van het Slingeland Ziekenhuis. Zij zijn bereikbaar op werkdagen tussen 8.00 en 9.00 uur en tussen 16.00 en 16.30 uur via (0314) 32 99 60.

Bijlage 1: Overzicht van zoutrijke producten en zoutarme alternatieven

Broodmaaltijd

Brood en broodvervangers

Aan te raden:	Af te raden:
Gewoon brood Roggebrood Krentenbrood Zout verlaagd brood Alle soorten bolletjes Crackers Knäckebröd Toastjes naturel Beschuit Ontbijtkoek Muesli	Broodje bapao Pizzabroodjes Worstenbroodjes Saucijzenbroodjes Kaas-ui-broodjes

Boter

Aan te raden:	Af te raden:
Boter (Dieet) halvarine (Dieet) margarine	Gezouten roomboter Gezouten halvarine Gezouten margarine

Zoet beleg

Alle soorten zoet beleg zijn te gebruiken.

Kaas

Aan te raden:	Af te raden:
Gewone kaassoorten Smeerkaas Emmentaler Gruyere Maaslander Mon Chou Hüttenkäse Maasdammer IJsselkaas Westlite 30+ Kwark en kruidenkwark zonder zout	Alle soorten kaas kunt u blijven gebruiken. Ons advies is om niet alle sneetjes brood met kaas te beleggen, maar te variëren met ander (zoutarm) broodbeleg

Vleeswaren

Aan te raden:	Af te raden:
Fricandeau Kalkoenfilet Kipfilet Licht gezouten rookvlees Rosbief Gekookte ham Leverpastei Casselerrib	Sterk gezouten vleeswaren zoals: rookvlees bacon cervelaatworst salami rauwe ham ontbijtspek

Overig broodbeleg

Aan te raden:	Af te raden:
Pindakaas Sandwichspread Fruit (zoals plakjes appel, banaan, aardbei, peer op brood) Groente (zoals plakjes komkommer, tomaat, radijs of geraspte worteltjes op brood) Gekookt of gebakken ei Roerei	Marmite Kant-en-klare salades (zoals huzarensalade, tonijnsalade, komkommersalade, zalmsalade, eiersalade) Alle soorten haring Gerookte en gestoomde makreel Gerookte paling Vis uit blik Gekookt of gebakken ei met zout/aromat

Warme maaltijd

Soep

Aan te raden:	Af te raden:
Zelfbereide zoutarme soepen Damhert groentebouillon tabletten natriumarm Knorr natriumarm vleesbouillon Honig kruidenbuiltje vleesbouillon Honig kruidenbuiltje kippenbouillon Honig kruidenbuiltje tomatenbouillon	Met zout bereide soepen (met zoutrijk bouillontablet) Kant-en-klare soep uit blik of pak Bouillon van blokjes, poeder of soeparoma (Maggi) Maggi kippenbouillon blokjes met minder zout Maggi groentebouillon blokjes met minder zout

Jus en sauzen

Aan te raden:	Af te raden:
Saus en jus bereid van olie, Boter of vloeibaar bak- en braadproduct Mayonaise (maximaal 1 eetlepel) Mosterd (maximaal 1 eetlepel) Knorr natrium arme vleesjus No salt ketjap manis No salt barbecue saus No salt knoflooksaus Verstegen natriumarme satésaus Zaanse mayonaise natriumarm* Zaanse tomatenketchup natriumarm	Ketchup en andere soorten kant-en-klare saus Ketjap (zoet en zout) Marmite Vetsin Jus (uitgezonderd de soorten die hiernaast staan)

*= Voedingsmiddelen die kaliumchloride bevatten. Neem deze producten niet als u een kaliumbeperking heeft of kalium sparende medicatie gebruikt (zoals plastabletten of diuretica)

Vlees, kip, vis en vleesvervangers

Aan te raden:	Af te raden:
Vlees Wild Gevogelte Vis (bereid zonder zout en zelf gepaneerd) Vlees of vis zelf gepaneerd Tempeh sojakaas Tahoe sojakaas Eiergerechten zonder zout Ongezouten noten	Vlees waarin zout is verwerkt Kant-en-klare producten (rookworst, worst, saucijs, hamburger, rollade, slavink, blinde vink en gepaneerd vlees) Kant-en-klare gepaneerde vis zoals vissticks, in zuur gelegde vis (zoals zure haring), kibbeling Gestoomde en gerookte vis, zoals zalm, makreel, paling, bokking Zoute haring Ansjovis Vis uit blik of glas

Aardappelen, rijst en deegwaren

Aan te raden:	Af te raden:
Gekookte aardappelen (zonder zout) Zelf bereide aardappelpuree Damhert aardappelpureepoeder naturel natriumarm Voorgebakken aardappelen Patat frites zonder zout Rijst Macaroni Spaghetti Mie Mihoen Couscous (zonder zout bereid)	Aardappelen en aardappelgerechten die met zout bereid zijn Aardappelpureepoeder Aardappelen in blik of glas Voorgekruide aardappelpureepoeder Diepvries aardappelproducten, zoals aardappelkroketjes of rösti Kant-en-klare gerechten met zout, zoals nasi, bami of maraconi

Peulvruchten

Aan te raden:	Af te raden:
Alle soorten gedroogde bonen Erwten Linzen Kapucijners (zonder zout bereid) Hak Hollandse bruine bonen 0% zout Hak witte bonen in tomatensaus 0% zout	Peulvruchten uit blik of glas

Groenten

Aan te raden:	Af te raden:
Alle soorten verse groenten Naturel diepvriesgroenten Hak doperwtjes met worteltjes 0% zout Hak rode kool met appeltjes 0% zout	Groenten uit blik en glas Diepvriesgroenten à la crème Rode koop met appeltjes uit de diepvries Zuurkool

Kruiden

Aan te raden:	Af te raden:
Alle soorten verse kruiden, zoals basilicum, peterselie, bieslook, munt Alle soorten gedroogde kruiden zonder toegevoegd zout Knorr Aromat natriumarm* Silvo natriumarme kruidenmix (diverse soorten) Verstegen natriumarm dieetzout* Verstegen natriumarm kruidenmix (diverse soorten) Euroma kruidenmix (diverse soorten) Jonnie Boere kruidenmix (diverse soorten)	Normale aromat Alle soorten kruidenmixen met toegevoegd zout Alle soorten zout (keukenzut, Jozo zout en dergelijke)

*= Voedingsmiddelen die kaliumchloride bevatten. Neem deze producten niet als u een kaliumbeperking heeft of kalium sparende medicatie gebruikt (zoals plastabletten of diuretica).

Kant-en-klaar gerechten

Aan te raden:	Af te raden:
Zelfbereide maaltijden zonder zout Zoutarme (natriumarme) maaltijden van bijvoorbeeld 'Tafeltje dekje'	Kant-en-klare maaltijden van de supermarkt of slager (Afhaal)maaltijden van de Chinees, Toko, pizzeria of snackbar

Nagerechten

Alle soorten nagerechten zijn te gebruiken.

Dranken en tussendoortjes

Dranken

Aan te raden:	Af te raden:
Thee Koffie Alle melkproducten Vruchtensap Limonade Frisdrank (Mineraal)water Bouillon van natriumarme bouillonpoeder of -blokjes	Tomatensap Groentesap Bouillon met meer dan 50 mg natrium per liter Sportdrank met meer dan 50 mg natrium per liter

*Alcoholhoudende dranken met toestemming van uw arts

Fruit

Alle soorten fruit zijn te gebruiken.

Zoete tussendoortjes

Alle soorten zoete tussendoortjes zijn te gebruiken, behalve zoete en zoute drop.

Hartige tussendoortjes

Aan te raden:	Af te raden:
Ongezouten noten Studentenhaver (ongezouten) Ongezouten pinda's Pijnboompitten Zoete popcorn Gekookt ei Zelfgemaakt gevuld eitje Zelfgemaakte eiersalade zonder toegevoegd zout Goodies wortelchips Goodies paprika knabbels Goodies kaasknabbels No salt chips natriumarm Kesbeke augurken natriumarm Kesbeke zilveruitjes natriumarm	Zoutjes Alle gezouten noten en pinda's Kroepoek Chips Augurken Zilveruitjes Ander zoetzuur Kant-en-klare bitterballen Kant-en-klare kroketten Kant-en-klare frikandellen Kant-en-klare loempia's Olijven